Met deze ‘nieuwe filosofie van de vrije wil’ won Hamer de Socratesbeker 2022. En terecht. Hamer stelt het verschijnsel vrije wil ter discussie.
“De vrije wil is als een erfstuk dat pontificaal op onze schouw blijft staan, opvallend en onontkoombaar. Onze samenleving wordt nog steeds gedomineerd door een idee dat direct in strijd is met de wetenschap.”
Dat zien we terug in de mening van premier Rutte, die te pas en (vooral) te onpas verklaart dat mensen hun eigen welvaart/-zijn kunnen bepalen, als zij maar hun best doen. Zijn maakbare samenleving. Jezelf ‘omhoog vechten’. Ook de koning is een meester in zelfredzaamheid. Hij heeft makkelijk praten.
“Volgens het idee van de vrije wil is je wil vrij als deze niet wordt bepaald door omstandigheden.”
Alleen al dit uitgangspunt zou reden moeten zijn het idee van de vrije wil direct bij het restafval te plaatsen. Het is weinigen gegeven hun leven zo in te richten dat ‘de omstandigheden’ daar geen invloed op hebben. Het milieu waarin je opgroeit, de opleiding die je geniet, de woonsituatie: allemaal omstandigheden waar je niet omheen kunt. Het idee dat de vrije wil bepaalt of je in weelde of armoe verkeert, is een idée fixe.
“We leven in een wereld waarin het geloof in vrije wil en het geloof in oorzaak en gevolg elkaar voortdurend afwisselen en beconcurreren.”
Voor politici is het geloof in de vrije wil een uitkomst; tenslotte doet een regeringsbeleid er niet toe, want als je buiten de boot valt, is dat je eigen schuld, toch? Kom daar maar eens mee bij huishoudens die worstelen de eindjes aan elkaar te knopen, bij mensen die vechten tegen onrecht, hun door de overheid aangedaan. Ayn Rand, auteur van o.a. Atlas shrugged, was een fervent aanjager van het idee van de vrije wil. Jouw geluk en succes bepaal je helemaal zelf. Zij was fel gekant tegen uitkeringen aan behoeftigen. Het was toch hun eigen schuld dat zij in een dergelijke situatie waren geraakt? En dan te bedenken dat zij in haar laatste levensjaren het hoofd maar net boven water kon houden dankzij de zeer karige Amerikaanse wellfare.
“Het gaat er niet om dat mensen ongebonden een keuze maken, maar dat ze de ruimte krijgen en de vaardigheid ontwikkelen om na te denken, en keuzes te maken die bij hen passen. Echte vrijheid ligt in authentieke keuzes. Het is de plicht van eenieder om elkaar te helpen die keuzes te maken – met respect voor het individu dat beslist.”
“Welke keuzes iemand ook heeft gemaakt, ieder mens heeft recht op een volwaardig leven, en dat begint met zo onvoorwaardelijk mogelijke rechten op goederen zoals onderwijs, zorg, privacy en een fatsoenlijke levensstandaard. Juist als je deze rechten waarborgt, kunnen mensen met een gerust hart naar bed en met waardigheid over straat.”
“De overheid is misschien geen geluksmachine, maar een politiek die het welzijn van individuele mensen negeert is armzalig – en verliest de stem van de kiezer.”
Als het vertrouwen in de politiek, in de zorg van een regering voor jou als burger, daalt, ben je steeds minder geneigd te gaan stemmen. ‘Ze luisteren toch niet naar mij.’ Dat verklaart wellicht waardoor het idee van de vrije wil, van de maakbaarheid van jouw persoonlijke samenleving, de afgelopen decennia aan aanhang lijkt te winnen. Tenslotte bepaalt ‘het volk’, beperkt tot die burgers die wel naar de stembus gaan, voor een deel het beleid. Heb je het getroffen, dan is jou er alles aan gelegen die koers in stand te houden, zelfs in geval van regeringen die keer op keer de zwakkeren in de samenleving hebben genegeerd of aantoonbaar tekortgedaan.
Waarom schurken pech hebben en helden geluk zou verplichte literatuur moeten zijn voor politici in spe. Liefst gevolgd door een vierjaarlijkse opfriscursus. Een zeer leesbaar college over het verschijnsel van en misplaatst geloof in de vrije wil.
