Soms dwalen mijn ogen door de boekenkast en vind ik iets wat me onbekend voorkomt, waarbij ik me suf pieker hoe dat bewuste boek ooit in die kast is beland. Zo ook met Wat bomen ons vertellen – Een geschiedenis van de wereld in jaarringen. Als je in zo’n boek begint waarvan je niet kunt begrijpen waarom je het ooit hebt aangeschaft, voelt dat min of meer als een soort verplichting. Anders staat het maar in de kast en goedkoop zal het niet zijn geweest. Valerie Trouet had me echter snel te pakken: Wát een goed boek is dit!
Per toeval is Trouet dendrochronologie gaan studeren, de wetenschappelijke studie van jaarringen. Als bioloog in opleiding waren alle ‘interessante’ onderwerpen al vergeven uit de lijst waaruit zij als PhD-studente aan de KULeuven kon kiezen. Tijdens haar doctoraalstudie trok zij naar Tanzania voor jaarringonderzoek en zij raakte meer en meer geboeid door dit onderwerp dat weinigen zullen kennen. Zo zijn inmiddels tienduizenden jaren bij jaarringonderzoek in kaart gebracht. Aan jaarringen kun je klimaatwisselingen aflezen, de val van menig rijk (Romeinse rijk, Azteken, Maya-cultuur en zelfs opkomst en ondergang van Dzjengis Khan) verklaren en ontdekken dat homo heidelbergensis, waaruit ruim 250.000 jaar geleden de Neanderthalers zich hebben ontwikkeld, al houten gebruiksvoorwerpen maakte.
Trouet maakt duidelijk dat nagenoeg alle machtswisselingen het gevolg zijn van klimaatveranderingen. Extreme droogte en mislukte oogsten leidden tot de val van Rome. Maar ook overvloedige regenval kan een machtig rijk in het verderf storten, zoals bij de Khmer die al in de veertiende eeuw een vernuftige waterinfrastructuur in Angkor hadden gerealiseerd. Wat weinig beleidsmakers onder ogen willen zien is dat we ons opnieuw in dergelijke precaire toestanden bevinden nu de aarde steeds warmer wordt en enerzijds extreme droogte de stabiliteit van landen bedreigt en anderzijds grote overstromingen tot enorme schades leiden.
“Voor het eerst in de geschiedenis zijn onze wetenschappelijke methodes geavanceerd genoeg om een dreiging van wereldwijde, door de mens veroorzaakte klimaatverandering te voorspellen, maar ons onvermogen (of onze wil) om deze kennis in te zetten om de klimaatverandering te bestrijden is grotendeels het gevolg van politieke besluitvorming, of het gebrek daaraan.”
Trouet toont middels het geschreven woord, allerlei statistieken en crosslinks met andere takken van wetenschap overtuigend aan dat historische klimaatveranderingen altijd gepaard zijn gegaan met zeer ingrijpende gevolgen voor cultuur en leefklimaat. Een standaardverschijnsel zijn enorme migrantenstromen. Ook West-Europa zal daar de komende decennia mee worden geconfronteerd, of we het nu fijn vinden of niet. Daarbij is de opvang van vooral Afrikaanse vluchtelingen of – volgens sommigen – ‘gelukzoekers’ slechts het topje van de ijsberg die ons de komende decennia zal overspoelen. Helaas zijn politici niet bezig met langetermijnplanning, maar struikelen zij van de ene verkiezing naar de andere. Zolang machtswellust en kortetermijngewin de boventoon voeren, is er weinig hoop op inzet van de beschikbare kennis om het tij te keren. Dat kost geld, dat doet pijn. Niet ingrijpen zal echter vele malen desastreuzer uitpakken. Wát een boek is dit, zeg. Wat mij betreft tien sterren!
